Motortoertocht Franken: Bier, Burchte, Bochten und Wein

Wie een lekker stukje in Duitsland wil sturen, denkt in eerste instantie aan de Eiffel of aan het Schwarzwald. Maar Duitsland is groot, er zijn ook andere gebieden waar je lekker kunt rijden, veel bezienswaardigheden kunt zien en waar het eten goed is. En natuurlijk gaat dat in Duitsland gepaard met kwalitatief hoogwaardig bier. Of wijn…

Na een prachtige rit door het beboste gebied ten oosten van Frankfurt zien we het Slot Saaleck bij Hammelburg boven op de heuveltop liggen. Hammelburg bestaat al sinds 716, toen het onder de naam Hamulo Castellum werd gesticht. In 777 werd de stad aan het klooster van Fulda gegeven, waarna de monniken hier wijn gingen verbouwen. “Door de ligging komen hier hoogwaardige wijnen vandaan”, zo laat wijnboerin en vinologe Ulrike Lange van het Weingut “Schloss Saaleck” weten. Ze kan er goed over vertellen en laat ons het resultaat ook proeven, na een rondgang tussen de wijnranken. Altijd weer jammer, wanneer je jezelf moet beperken tot een paar kleine slokjes, omdat je nog moet rijden…

Schaap

Onze weg naar Hammelburg voert over kleine landweggetjes, achterafsteegjes en steile klimmen, met als beloning een prachtig uitzicht vanaf de ruïne van Aura over de vallei van het dorpje Aura a.d. Saale. Die ruïne had ooit in kerk moeten worden. In 1618 werd met de bouw begonnen, maar omdat de opdrachtgever, de vorst-bisschop Johan Gottfried I van Aschhausen, voortijdig het loodje legde en de driejarige oorlog uitbrak, is het nooit afgebouwd. Komt niet vaak voor, dat Duitsers iets met de Franse slag doen.

Dat blijkt eens te meer als we die avond intrek nemen in motorvriendelijk hotel Schwan und Post in Bad Neustadt a.d. Saale. De motoren worden veilig op de binnenplaats afgesloten, het bier wordt niet in Hollandse spaarkelkjes geschonken en ook bij een diner wordt geen half werk geleverd. We krijgen “Mouton de la reine”, een specialiteit uit de Röhn. Dit heuvelachtige gebied bestaat veelal uit basalt en bevat diverse hoogvlaktes, hoogveengebieden, bossen en beken. Sinds 1991 draagt het de titel “Unesco biosfeer reservaat”. En blijkbaar heeft het gebied de evolutie van een apart soort schapen veroorzaakt, dat zich kenmerkt door een extreem goede smaak. Zo goed, dat Napoleon Bonaparte speciaal voor zijn Antoinette af en toe zo’n beest naar Frankrijk liet overkomen. Vandaar de naam: “schaap van de koningin”.

Kreuzberg

We verlaten Bad Neustadt door een geinige stadspoort, waarna we dieper de Röhn in rijden. Bij Bad Kissingen verlaten we de verharde weg en rijden over gravelpaden verder de heuvels op naar de Kissinger Hutte, die een beetje in de nevel verdwijnt. In het lagergelegen Bisschofsheim is dat gelukkig anders. Het is een gezellig druk dorp met een plein waar mooie, grote, oude huizen staan en waar diverse terrasjes de reiziger uitnodigen om wat langer van het uitzicht te genieten.

Zo kunnen ze wat energie sparen voor de klim naar de 928 m hoge Kreuzberg, waar pelgrims en wandelaars al sinds 1620 terecht kunnen bij de Franciscanen van het klooster. Het kloostergebouw zelf bestaat al sinds 640. En natuurlijk duurde het niet lang voor de monniken er bier brouwden. Dat doen ze nog steeds, al zijn er nog maar zeven franciscaner broeders meer over. Ze hebben in totaal wel 70 werknemers en maken als bierbrouwerij ook winst. “Het kloostergebouw zelf werd in 1860 verbouwd tot gevangenis”, zo vertelt broeder Johannes van de Franciscaner orde.

Nu is het “Bruder Franz Haus” een permanente tentoonstelling. Leuk om even een kijkje te nemen, vooral omdat je daarna door kunt rijden naar de top van de Kreuzberg, waar de Bayerische Rundfunk een zendmast heeft staan. Van daaruit heb je een fantastisch uitzicht over een groot bos, waar de Amerikaanse troepen jarenlang met explosieven en raketten hebben gespeeld. Er liggen nog steeds honderden blindgangers, zodat het gebied nog altijd niet vrij toegankelijk is.

Altenstein

In de Röhn zijn er veel van oorsprong middeleeuwse dorpen en stadjes, met barokke kerken en oude vakwerkhuizen. Ook zie je er veel opgeknapte burchten en ruïnes.  Men is er zich er tegenwoordig namelijk van bewust dat middeleeuwse gebouwen tot het cultuurgoed behoren en dat die niet alleen voor archeologen meerwaarde hebben: ook toeristen zien graag oude kastelen en ruïnes.

Bijvoorbeeld die van Altenstein. De ruïne aldaar is een overblijfsel van een burcht, die meer dan 10 eeuwen geleden op een hoge rotspartij in het landschap is gebouwd. In 1225 wordt hij voor het eerst in de literatuur genoemd. Stein schijnt in de geschiedenis een synoniem voor burcht geweest te zijn, zodat de naam van het dorpje dus voor oude burcht staat. Er is goed te zien hoe de burcht is gebouwd. In elke steen zit in het midden een putje, dat is bedoeld voor een soort grijptang, waarmee ze de stenen vroeger optakelden.

De burcht wordt nu opgeknapt tot een soort museum, waar kinderen ook van alles kunnen aanraken. Ze kunnen luikjes openen waar wat achter zit waarvan ze wat kunnen leren. Ze kunnen ook zelf opgravingen doen, zodat ze zich op speelse wijze leren interesseren voor dit soort onderwerpen. De ruïne zelf wordt opgeknapt in die zin, dat het veilig is om er doorheen te lopen, en dat het niet verder in verval treedt. Het wordt niet in volle glorie herbouwd, zodat de romantische sfeer die er nu heerst blijft bestaan.

Historisch verantwoord

We overnachten in Rugheim. Het dorpje zelf blijkt de volgende ochtend niet veel soeps, maar nog geen vijf kilometer verderop stuiten we op het stadje Königsberg, dat met talloze, kleurige en vaak vreemd gebouwde vakwerkhuizen een gooi doet naar de titel van het meest pittoreske stadje van Franken. Het stadje maakt officieel deel uit van Bayern, maar dat kun je hier beter niet hardop zeggen. Men is hier van mening dat je in Unterfranken bent.

Ook hier is weer een of ander middeleeuws bouwwerk bovenop een heuvel te vinden en als we daar gaan kijken, blijkt er ook nog een middeleeuws festival aan de gang te zijn. Dat geeft het hele gebeuren natuurlijk extra cachet. Of de uitdossingen, die de feestgangers aanhebben, allemaal historisch verantwoord zijn, laat ik graag in het midden…

Symfonie in B

Van Königsberg zetten we via Zeil am Main, Stettfeld en Oberhaid koers naar Bamberg, een van de grootste en mooiste steden uit het gebied, met ongeveer 70.000 inwoners. Het bisdom Bamberg is officieel in 1007 n.C. opgericht door de tot keizer gekroonde Heinrich II, die samen met zijn vrouw Kunigunde de eerste Dom van Bambergen laat bouwen. Het echtpaar wordt door de katholieke kerk heilig verklaard. Ze liggen begraven in de Dom, die in de loop der jaren tweemaal door brand werd verwoest maar wel herbouwd werd.

In de Dom staat ook het standbeeld van de beroemde “Bamberger Reiter”, waarvan niemand de herkomst weet. Helaas krijg ik hem ook niet gezien, want er is een mis gaande. Ik trek daarom de binnenstad in, die zelfs in het druilerige weer nog een gezellige indruk geeft. Vooral het oude raadhuis, dat in de 14e eeuw op een kunstmatig eiland in de rivier is gebouwd, is een beauty. De rivier was destijds de scheidslijn tussen de burgerlijke en de kerkelijke stad. Men kon het toen niet eens worden waar het raadhuis gebouwd moest worden, en dus kwam het in niemandsland.

Ook niet onaardig is dat Bamberg en zijn directe omgeving over de grootste brouwerijdichtheid ter wereld beschikt: er worden hier 300 verschillende biersoorten gebrouwen, door zo’n 70 privé- brouwerijen. Niet voor niets wordt Bamberg een symfonie in B genoemd: Bürger, Burg, Barok, Brez’n und Bier. In de stad zelf zijn negen van de 65 brouwerijen over die in het jaar 1818 bestonden.

Het Frankische Bethlehem

Verderop in de route komen we in Bad Staffelstein, dat bij Lichtenfels ligt. Eet dorpje is vooral beroemd door de basiliek van de veertien heiligen, oftewel het “Gnadenort Vierzehnheiligen”, dat tussen 1743 en 1772 is gebouwd door Balthasar Neumann, een in Duitsland wereldberoemde rococo-architect. De kerk is gewijd aan een visioen, dat schaapsherder Hermann Leicht in 1445 en 1446 had van een huilend kind.

Precies een jaar later zag hij het kind weer, maar nu met een rood kruis op zijn hart en in het gezelschap van veertien kinderen, die allemaal dezelfde kleren aan hadden. Zij deelde de schaapsherder mee dat zij de veertien noodhelpers waren en dat hij een kapel moest bouwen, waar zij konden rusten. Er werd meteen een kruis opgericht en enkele dagen erna gebeurde het eerst wonder: een doodzieke maagd uit Langheim werd na het aanroepen van de veertien noodhelpers op wonderbaarlijke wijze genezen. Dit voorval veroorzaakte een grote toestroom van pelgrims naar Bad Staffelstein, dat ook wel het Frankische Bethlehem wordt genoemd. Ook nu nog vormt het een pleisterplaats voor pelgrims, die de Sint Jacobs weg naar Santiago de Compostella afleggen.

Zwickel…

In Hotel “Brauereigasthof Rothenbach” in Aufsess wacht ons die avond een verrassing: het hotel is namelijk onderdeel van een brouwerij! Als we voor het eten aantreden staat de hoogblonde Brauereikönigin Katrin dan ook in haar mooiste prinsessenjurk klaar om ons de verschillende soorten bier van de brouwerij onder begeleiding van een toepasselijk versje te laten beoordelen.

Ernst Rothenbach, de eigenaar, licht een en ander toe. Zijn voorvaderen hebben het bierbrouwen van de monniken geleerd. Die moesten daar in 1886 mee ophouden: de familie, die sinds 1823 een café hadden, namen de brouwerij over. Nu is de brouwerij in handen van Ernst en zijn broer Frank, die Braumeister is. Zij brouwen vier soorten Aufsesser Premium bier, te weten Dunkel, Festbier, Pils en Zwickl. En na contentieus proeven, kan ik meedelen dat ik het Zwickel het lekkerste vindt, waarna ik tot officiële, professionele bierproever wordt benoemd…

Natuurlijk willen we de volgende dag voor het vertrek ook een kijkje in de bierbrouwerij nemen. Mooi, om die echte koperen ketels zien, en te horen hoe zij bier maken. Het mooiste is de “Zwickelhahn”, oftewel proefkraantje, waaraan de bouwmeesters lurken om het bouwproces in de gaten te houden. Zo’n kraantje wou thuis ook wel hebben!

Ippsheim

Als we uitgekeken zijn rijden we door het Steigerwald, waar je vaak een prachtig uitzicht hebt over de glooiende heuvels. Het vizier is nu gericht op Ipsheim. Vlak daarbij staat een prachtig kasteel met vakwerkhuizen en galerijen. Het is een 1132 door Dietmar van Hoheneck gebouwd, is in de loop der tijd een aantal keer zwaar beschadigd in diverse oorlogen, maar is weer in volle glorie herbouwd. Sinds 1984 zit er een jeugd opleidingscentrum in.

Minstens zo interessant is echter het gebied naast de burcht, waar een aantal wijnboeren samen een grote wijnberg beheren, elk zijn eigen stukje. We moeten echter wel voortmaken als we dat nog willen zien, want hoewel we in de stralende zon rijden, zien we in de verte gitzwarte lucht aankomen. Bovenop de wijnberg geeft dat een prachtig uitzicht, maar het is duidelijk dat we snel naar de Weinhutte moeten vluchten. Vlak voor het natuurgeweld losbarst, zijn we binnen, waar Weinkönigin Theresa Popp klaar staat om ons een lekkere Prosecco van wijnboer Reinhart Eber te laten proeven. Dat smaakt niet verkeerd!

Würzburg

De laatste etappe voert naar Würzburg, ook weer een stad met veel historie. De stad is 1000 jaar voor Christus opgericht door de Kelten, werd de residentie van de Frankische hertog en, in 1030 na Christus, van de bisschop. Het is ook de plek waar Wilhelm Conrad Röntgen in 1895 de röntgenstraling ontdekte.

Ook in Würzburg liet de architect Balthasar Neumann zijn sporen weer na. In opdracht van de prins-bisschop van Würzburg bouwde hij de Residensz, een paleis dat in 1744 werd voltooid. Voor die tijd zetelde de prins-bisschop in het fort Mariënberg, aan de overzijde van de rivier. In de Tweede Wereldoorlog werd de Residenz bijna met de grond gelijk gemaakt. Er is 42 jaar gewerkt aan de restauratie, die 20 miljoen Euro overheidsgeld heeft gekost. Maar het resultaat mag er zijn. Toch vind ik de vesting Marienberg veel leuker om te zien, veel vriendelijker.

Nadat we in de gezellige binnenstad nog een hapje hebben gegeten in het nogal excentrieke restaurant Backofele (een echte aanrader) nemen we daar nog een kijkje. Waar de Residenz een stenen paleis is, is de Marienberg echt een gezellige middeleeuwse vesting, een beetje schots en scheef met vakwerkhuisjes, rare grachten en bruggetjes en zo. Bovendien geeft het een prachtig uitzicht over de stad Würzburg, hoofdstad van Neder-Franken. Een gebied, waar je als motorrijder veel kunt zien, beleven, en waar je ook nog heel erg lekker kunt motorrijden.

Informatie:

• De hoofdstad van Unter-Franken, Würzburg, ligt 450 km van Nijmegen, ongeveer 530 km van Utrecht.
• Je bereikt Würzburg over de A77 naar Goch, de A40 naar Essen, de A3 naar Würzburg.
• In Franken stikt het van de goedkope hotelletjes en kun je overal voor een redelijk bedrag lekker eten.
• Wil je meer weten over de oorden die werd deze reis hebben bezocht, dan kun je dat vinden op de volgende Internetpagina’s:weingut-schloss-saaleck.de, www.schwan-und-post.de, www.hammelburg.de, www.frankentourismus.de, www.landgasthof-fiedler.de, www.aufsesser.de, www.vierzehnheiligen.de, www.brauereigasthof-rothenbach.de, www.rhoen.de, www.hotel-noeth.de, www.ipsheim.de, www.burg-hoheneck.de, www.hassberge-tourismus.de, www.steigerwald-info.de

Routes:

Wil je de routes, die wij bij deze tocht hebben gereden, naar eigen, dan kan dat. We hebben een tracklog bijgehouden en deze zijn hier te downloaden.