We schrijven het jaar 1890. Na de winter van 1838 was het niet meer zo koud geweest. Alle kanalen, vaarten en sloten waren compleet dichtgevroren. De 25-jarige Pim Milier bond zijn schaatsen onder en maakte een indrukwekkende tour langs de 11 steden van Friesland. Een tour, die legendarisch zou worden...

Als het weer het toelaat… Dat is zowel de Achilleshiel van als de reden voor de legendarische Elfstedentocht. Deze “tocht der tochten” werd in 1909 voor het eerst als officieel sportevenement gehouden, met slechts 23 deelnemers. Sindsdien is de tocht nog maar 15 keer gereden, omdat het zelden koud genoeg is om de 200 km lange route van een ijslaag te voorzien, die dik genoeg is.

Maar als het zo koud is, kunnen de omstandigheden ook bar en boos zijn. In 1940 haalde slechts 4% van de 3404 deelnemers de finish, in 1963 slaagde maar 1% van de 9862 schaatsers erin Leeuwarden weer te bereiken. Als je de tocht wint, ben je een legende.

Toeschouwers en journalisten komen dan van overal ter wereld naar Friesland om erbij te zijn en verslag te doen van dit festijn. Maar die kans doet zich zelden voor, want het klimaat verandert. Het wordt warmer. De kans dat de tocht ooit nog doorgaat (“it giet oan”) is minimaal. Dat gebeurde het laatst in 1997, toen 16.738 deelnemers op de “Bonkevaart” bij Leeuwarden aan de start kwamen.

Het grote aantal deelnemers en het nog groter aantal toeschouwers dat zich op het ijs begaf zorgde voor gevaarlijke situaties. En aangezien mensen die ongelukken veroorzaken tegenwoordig de organisatie van een evenement aanklagen voor de gevolgen van hun eigen onbenulligheid is de juridische aansprakelijkheid ook dat een factor die ervoor zal zorgen dat de Elfstedentocht nooit meer zal worden verreden. Althans, niet op de schaats…

Ljouwert

Het leven wordt een stuk gemakkelijker als je de tocht niet per schaats doet, maar wanneer je de provincie per boot of per motorfiets verkent. Op warme, zonnige dagen kun je daarbij genieten van de vele terrassen, bars en restaurants in de elf steden van Friesland, een van de mooiste provincies van Nederland.

Het is niet industrieel, je vindt in de steden en dorpen vele oude, prachtig gerestaureerde huizen en er is veel water, wat samen een enorm pittoresk uiterlijk en een leuke sfeer geeft, zeker als het mooi weer is en de terrasjes geopend zijn. Waarbij je het woord “stad” overigens met een korreltje zout moet nemen.

Hindeloopen heeft bijvoorbeeld maar 870 inwoners. Als je te laat remt, ben je er voorbij. Maar het heeft in het jaar 1225 stadsrechten gekregen, dus is het officieel een stad. Dat gaat natuurlijk niet op voor Leeuwarden, waar onze motortoertocht begint. Het is een echte, grote stad, met 108.000 inwoners. Het is tevens de hoofdstad van Friesland.

Het bestond al in de Romeinse tijd en werd een echte stad in 1435, toen de dorpen Oldehove, Nijhehove en Hoek samen werden gevoegd tot Leeuwarden, of “Ljouwert” als je de Friese spelling hanteert. Het is een gezellige stad, met veel kanalen en oude gebouwen. Een van de mooiste daarvan is de Oldehoven, een kerktoren uit de 16e eeuw. Hij is nooit helemaal afgemaakt, omdat de toren al tijdens de bouw scheef begon te zakken.

Watertoren

We beginnen onze toertocht natuurlijk bij MotoPort Leeuwarden. Niet alleen omdat we naar de tocht naar Leeuwarden wel toe zijn aan een kop koffie, maar ook omdat ze daar graag even helpen om het GPX-bestand van de route op mijn navigatiesysteem te zetten. Die route zet natuurlijk eerst koers naar de Bonkevaart en de Oldehove, voordat hij via de N32 en de N354 doorgaat naar Sneek, dwars door het typische Friese landschap.

Het is vlak, met veel kanalen en vaarten en veel boerderijen. Veel huizen en kerken zijn op een heuveltje gebouwd, een zogenaamde “terp”. Zo waren ze beschermd tegen hoog water, wat in het verleden nogal eens een probleem schijnt te zijn geweest. Sneek is bekend van de Sneekweek, een zeilevenement dat op het vlakbij gelegen Sneekermeer wordt gehouden. Sneek zelf heeft een historisch centrum, dat al uit de 10e eeuw dateert.

Vroeger stonden er stadsmuren rond de stad. Daarin was een stadspoort gemaakt, waarmee de stad ’s nachts van de boze buitenwereld werd afgesloten. Deze poort werd over het water gebouwd, over de Hoogendsterpijp. Daarom wordt hij ook wel de Waterpoort genoemd. Het is een van de vele bezienswaardigheden van de stad, waar de schaatsers langskomen op hun rit die doorgaat over IJlst naar Sloten.

Dat is een kleine vestingstad, die wordt ingesloten door kleine rivieren en kanalen. In het is een beschermde, monumentale stad, waarin de windmolen “de Kraaij” centraal staat. De molen is in 1755 gebouwd en werd gebruikt om graan te malen. Hij is diverse malen gerestaureerd. Het is een leuk café vlak naast de molen. Voor een tussenstop kun je bijna geen mooier punt vinden!

IJsselmeer

Wanneer we de twee Yamaha’s weer de sporen geven rijden we langs het Slotermeer over kleine boerenwegen via Rijs naar Stavoren, ook weer zo’n klein stadje aan het IJsselmeer. Vroeger was dat natuurlijk de Zuiderzee, totdat de afsluitdijk in 1932 werd gebouwd. Stavoren bestaat al sinds 300 v.Chr. In de middeleeuwen was het een belangrijke havenstad. Daaruit stamt ook het verhaal van de rijke koopmansvrouw die – om het in een notendop te vertellen – veel schepen had, erg rijk was, maar nooit tevreden was en altijd meer wilde. Aan het eind van het verhaal breekt haar hebzucht haar op en verliest ze alles. Een standbeeld van “het vrouwtje van Stavoren”, vlakbij de haven, herinnert aan dit verhaal.

De volgende stad uit de reeks van 11 steden is Hindeloopen. Ook deze stad verwierf veel rijkdom en welvaart als havenstad, tussen 1650 en 1790. Je ziet dat aan de grote, deftige huizen en een aantal monumentale gebouwen. De mooiste plek is echter de haven, met de ouwe blauwe schuur waarin de reddingsboot van de stad werd bewaard.

Vis

Van Hindeloopen vertrekken we in noordelijke richting via Workum naar Bolsward, dat een bijzonder stadhuis in rococostijl heeft. Het stadhuis dateert uit 1615. Dan steken we door naar Harlingen, wederom een monumentale stad met een geschiedenis van bijna 900 jaar. Ook dit was een welvarende havenstad, die ook nog militaire functies had.

In de laatste eeuw werd de haven minder belangrijk, omdat de havens van Amsterdam en Rotterdam veel groter werden. Toch is de haven van Harlingen nog altijd behoorlijk druk, met schepen die naar Scandinavië gaan en naar de Nederlandse Waddeneilanden Vlieland en Terschelling. Er is ook een grote visafslag en dat is goed nieuws, want het betekent dat de vis die je hier in de restaurantjes koopt verser dan vers is.

Dat proberen we natuurlijk uit in het Waddenpaviljoen, tegenover de oude vuurtoren. Vervolgens nemen we een kijkje bij de schilderachtige oude Zuiderhaven, voor we aan het laatste deel van de reis beginnen.

Dokkum

De legendarische schaatstour gaat van Harlingen naar Franeker, dan naar Bartlehiem, gevolgd door een retourtje over de Dokkumer Ee naar Dokkum, waar ze rechtsomkeert maken. Ook Dokkum is een prachtig plaatsje, dat in 754 n.Chr. voor het eerst in de geschiedenisboeken wordt genoemd. Het is ook de stad waar de heilige Bonifatius, de missionaris en kerkhervormer, is vermoord.

Er is natuurlijk een standbeeld van hem, dat jaarlijks door 25.000-40.000 pelgrims wordt bezocht. Maar niet alle toeristen komen hier om religieuze redenen, de meesten komen voor een watersportvakantie, een fietstocht of een motortocht. En daar is een goede reden voor: Dokkum heeft een erg gezellig, historisch centrum met veel winkels en cafés, die in de zomer bomvol zitten.

Het is leuk om even door de stad of over de versterkte stadsmuren en kazematten te wandelen en om de monumentale windmolen Zeldenrust te bekijken. Die was gebouwd op het bastion, in 1862. Het is vooral een erg prettige plaats om rond te hangen. Voor de schaatsers die het tot hier hebben gered is het tijd om de ontberingen te vergeten en om de blaren te trotseren. Van hier gaat het terug naar Bartlehiem en dan door naar de finish op de Bonkevaart. Wij zetten de TomTom op “home” en beginnen aan onze eigen slotetappe.

Wil je deze toertocht narijden? Download dan het GPX-file van de route voor je navigatiesysteem hier.

Praktische informatie over Friesland

• Friesland is erg ingesteld op toerisme. Er zijn dan ook veel hotels, maar ze zijn in het hoogseizoen vaak ver van tevoren volgeboekt. Boeken kan vaak via booking.com . Je vind er B&B’s vanaf 45 Euro, echte hotels vanaf 60 euro’s.